Xử Lý Đáy Ao Nuôi: Hướng Dẫn Cải Tạo Ao và Xử Lý Định Kỳ

Xử lý đáy ao nuôi là quy trình kỹ thuật bắt buộc nhằm loại bỏ mầm bệnh, chất thải hữu cơ và khí độc tích tụ, tạo môi trường sống lý tưởng cho tôm, cá. Quá trình này bao gồm hai kịch bản chính: (1) Cải tạo ao (xử lý triệt để trước khi thả vụ mới) và (2) Xử lý định kỳ (duy trì chất lượng đáy ao khi đang nuôi).

Thực hiện đúng kỹ thuật xử lý đáy ao quyết định trực tiếp đến tỷ lệ sống, tốc độ phát triển và năng suất chung của toàn vụ nuôi.

Mục lục

Quy Trình Cải Tạo Đáy Ao Nuôi (Chuẩn Bị Vụ Mới)

Quy trình cải tạo đáy ao trước vụ mới bao gồm 5 bước cốt lõi: (1) Xả cạn và vét bùn, (2) Phơi ải hoặc xử lý ướt, (3) Bón vôi để diệt tạp và nâng pH, (4) Diệt khuẩn chuyên sâu, và (5) Lấy nước đã lọc và gây màu.

Đây là quy trình xử lý triệt để nhất, áp dụng khi ao đã thu hoạch xong và chuẩn bị cho vụ nuôi tiếp theo. Quy trình bao gồm 5 bước cốt lõi.

Bước 1: Xả Cạn Nước và Vét Bùn

Bước này yêu cầu xả cạn toàn bộ nước và dùng cơ giới hoặc thủ công để vét sạch lớp bùn đáy ô nhiễm, chỉ giữ lại 15-20 cm bùn (ao đất) hoặc chà rửa sạch (ao bạt).

Mục đích của bước này là loại bỏ cơ học lớp bùn đáy – nơi trú ngụ chính của mầm bệnh và chất hữu cơ dư thừa.

Xả cạn nước: Tháo toàn bộ nước trong ao. Sử dụng lưới lọc ở cống xả để ngăn cá tạp, tôm còn sót lại thoát ra môi trường.
Vét bùn: Tập trung vét bùn ở khu vực giữa ao và xung quanh bờ.
- Ao đất: Chỉ nên giữ lại lớp bùn đáy mỏng khoảng 15-20 cm. Việc vét quá sạch sẽ làm mất lớp sét giữ nước, gây xì phèn.
- Ao bạt: Vét sạch toàn bộ và chà rửa bạt.

Bước 2: Phơi Ải (Xử Lý Khô) hoặc Xử Lý Ướt

Ưu tiên phơi ải 5-7 ngày (ao đất) hoặc 1-2 ngày (ao bạt) đến khi nứt chân chim. Nếu trời mưa, bắt buộc phải xử lý ướt bằng cách bón vôi trực tiếp lên nền đáy ẩm.

Đây là bước lựa chọn tùy thuộc vào điều kiện thời tiết và kết cấu ao.

Phương pháp 1: Phơi Ải (Xử lý khô – Ưu tiên)
- Mục đích: Dùng ánh nắng mặt trời (tia UV) để diệt khuẩn, trứng ký sinh trùng và làm khô mặt đáy.
- Cách làm: Phơi đáy ao từ 5-7 ngày (với ao đất) hoặc 1-2 ngày (với ao bạt) cho đến khi mặt đáy nứt nẻ chân chim.
- Lưu ý: Nếu phơi quá lâu, đất có thể bị nứt sâu, gây rò rỉ nước khi vào vụ.
Phương pháp 2: Xử Lý Ướt (Khi trời mưa hoặc ao không phơi được)
- Mục đích: Dùng hóa chất (thường là vôi) để xử lý trực tiếp khi đáy ao còn ẩm.
- Cách làm: Sau khi vét bùn, tiến hành bón vôi ngay mà không cần phơi. Phương pháp này thường kém hiệu quả hơn phơi ải nhưng là giải pháp bắt buộc trong mùa mưa.

Bước 3: Bón Vôi (Nâng pH và Diệt Tạp)

Bón vôi (CaO hoặc CaCO3) sau khi phơi ải để nâng pH và diệt mầm bệnh. Liều lượng tùy thuộc vào độ pH đất, dao động từ 300-500 kg/ha (pH > 6.0) đến 1.500-2.000 kg/ha (pH < 5.0).

Vôi là vật liệu quan trọng nhất trong cải tạo ao, giúp nâng độ pH của đất, diệt mầm bệnh và phân hủy mùn bã hữu cơ.

Thời điểm: Bón sau khi phơi ải hoặc ngay sau khi vét bùn (nếu xử lý ướt). Nên bón vào lúc sáng sớm hoặc chiều mát.
Loại vôi: Thường dùng vôi nông nghiệp (CaCO3) hoặc vôi nung (CaO) đã tôi.
Liều lượng (Rất quan trọng): Phụ thuộc vào độ pH của đất đáy ao.

Độ pH Đất	Liều lượng Vôi (kg/ha)	Mục Đích
pH > 6.0	300 – 500 kg/ha	Khử trùng, ổn định pH
pH 5.0 – 6.0	1.000 – 1.500 kg/ha	Tăng pH, khử trùng
pH < 5.0 (Ao phèn)	1.500 – 2.000 kg/ha	Hạ phèn, tăng pH mạnh

Lưu ý: Rải vôi đều khắp mặt đáy và bờ ao. Nếu dùng vôi nóng (CaO), cần tưới ẩm để vôi chín hoàn toàn trước khi phơi tiếp.

Bước 4: Diệt Khuẩn Chuyên Sâu

Sau khi phơi ao 5-7 ngày, sử dụng hóa chất mạnh như Chlorine (20-30 ppm) hoặc Iodine để phun xịt, loại bỏ triệt để các mầm bệnh cứng đầu còn sót lại trước khi cấp nước.

Sau khi bón vôi và phơi ao (khoảng 5-7 ngày), tiến hành diệt khuẩn để loại bỏ các mầm bệnh cứng đầu còn sót lại.

Cách làm: Dùng các hóa chất diệt khuẩn mạnh được cấp phép.
Hóa chất phổ biến:
- Chlorine (Dạng Calcium Hypochlorite): Dùng liều lượng 20-30 ppm (tương đương 20-30kg cho 1.000 m³ nước, nhưng ở đây ta phun xịt lên nền đáy). Cần phun xịt kỹ và để ít nhất 48-72 giờ trước khi lấy nước.
- Iodine: An toàn hơn nhưng chi phí cao hơn, thường dùng phun xịt cho ao bạt.

Bước 5: Lấy Nước và Gây Màu

Lấy nước vào ao qua túi lọc 2 lớp để ngăn mầm bệnh, cá tạp. Sau đó, sử dụng men vi sinh hoặc phân bón chuyên dụng để gây màu nước (tạo tảo) trước khi thả giống.

Sau khi đã diệt khuẩn và trung hòa hóa chất (nếu cần), tiến hành lấy nước vào ao.

Lấy nước: Nước phải được lấy qua hệ thống túi lọc dày (lưới lọc 2 lớp) để ngăn trứng cá, tôm, giáp xác và mầm bệnh từ bên ngoài.
Gây màu: Sau khi lấy đủ nước, tiến hành gây màu nước (tạo tảo) bằng cách sử dụng phân bón chuyên dụng hoặc men vi sinh để tạo nguồn thức ăn tự nhiên ban đầu.

Cách Xử Lý Đáy Ao Khi Đang Nuôi (Xử Lý Định Kỳ)

Xử lý định kỳ khi đang nuôi tập trung vào việc duy trì chất lượng nước và đáy, bao gồm: (1) Sử dụng vi sinh (Probiotics) 7-10 ngày/lần, (2) Dùng Yucca hấp thụ khí độc khẩn cấp, (3) Xi-phông cơ học (ao bạt), và (4) Dùng enzyme tẩy nhớt bạt.

Khi ao đang thả nuôi, bạn không thể áp dụng các biện pháp cải tạo mạnh (như vôi, chlorine). Tuy nhiên, đáy ao vẫn liên tục ô nhiễm do thức ăn thừa, phân tôm/cá. Xử lý định kỳ là bắt buộc để duy trì môi trường.

1. Sử Dụng Vi Sinh (Probiotics)

Đây là giải pháp an toàn nhất. Bổ sung định kỳ các chủng *Bacillus* (dạng men vi sinh xử lý đáy) 7-10 ngày/lần để phân hủy hữu cơ và át chế mầm bệnh.

Đây là phương pháp an toàn và bền vững nhất.

Cơ chế: Vi sinh vật có lợi (chủ yếu là chủng *Bacillus*) sẽ tiêu thụ chất hữu cơ (phân, thức ăn thừa), chuyển hóa khí độc (NH3, H2S) thành các chất ít độc hơn, và cạnh tranh, ức chế mầm bệnh.
Cách làm: Sử dụng các loại men vi sinh xử lý đáy (thường ở dạng viên nén hoặc bột) định kỳ 7-10 ngày/lần, đặc biệt sau khi tôm/cá lột xác hoặc thời tiết thay đổi.

ASTRO BIO – Vi sinh viên xử lý làm sạch đáy ao nuôi, xử lý khí độc

2. Sử Dụng Chất Hấp Thụ Khí Độc

Khi khí độc (NH3) tăng cao gây tôm cá nổi đầu, sử dụng chiết xuất Yucca Schidigera là giải pháp cấp cứu nhanh nhất để “khóa” khí độc, nhưng vẫn phải xử lý gốc rễ bằng vi sinh.

Trong trường hợp khẩn cấp (tôm/cá nổi đầu, khí độc tăng cao), cần xử lý nhanh.

Hoạt chất: Yucca Schidigera là lựa chọn hàng đầu.
Cơ chế: Yucca có khả năng hấp thụ và “khóa” khí NH3 gần như ngay lập tức, giúp cấp cứu vật nuôi.
Lưu ý: Đây chỉ là giải pháp tạm thời. Về lâu dài vẫn phải dùng vi sinh để giải quyết gốc rễ vấn đề.

3. Xi-phông (Siphon) Đáy Ao

Biện pháp cơ học bắt buộc cho ao bạt. Dùng ống hút chất thải (phân, vỏ tôm) tập trung ở hố xả ra ngoài, thực hiện thường xuyên (có thể hàng ngày) tùy mật độ nuôi.

Đây là biện pháp cơ học, đặc biệt hiệu quả với ao lót bạt.

Cách làm: Dùng ống dẫn để hút các chất thải (phân, vỏ tôm) tích tụ ở khu vực trũng (hố xả) của ao ra ngoài.
Tần suất: Thường xuyên, có thể hàng ngày tùy thuộc vào mật độ nuôi và lượng cho ăn.

4. Sử Dụng Enzyme Xử Lý Nhớt Bạt (Ao Bạt)

Màng nhớt ở đáy và thành bạt là nơi trú ngụ của vi khuẩn. Sử dụng các enzyme tẩy nhớt bạt chuyên dụng để phá vỡ màng biofilm này mà không ảnh hưởng đến vật nuôi.

NEOZYME – Enzyme tẩy nhớt bạt, xử lý rong rêu, nhớt nước hiệu quả ao nuôi tôm

Đối với ao lót bạt, đáy bạt và thành bạt rất dễ hình thành một lớp màng nhớt do chất hữu cơ bám dính, tạo điều kiện cho vi khuẩn có hại phát triển.

Cơ chế: Sử dụng các sản phẩm enzyme chuyên dụng để tẩy nhớt bạt giúp phá vỡ cấu trúc của màng biofilm (màng nhầy), làm sạch bạt mà không cần chà rửa cơ học và không ảnh hưởng đến vật nuôi.
Tìm hiểu thêm: Enzyme là gì và vai trò của chúng trong nuôi trồng?

Những Sai Lầm Thường Gặp Cần Tránh

Các sai lầm phổ biến bao gồm: (1) Phơi ao không đủ (mầm bệnh chưa chết) hoặc phơi quá kỹ (gây xì phèn), (2) Lạm dụng hóa chất (gây sốc cho giống), (3) Bón vôi sai liều lượng, và (4) Bỏ qua xử lý định kỳ khi đang nuôi.

Phơi ao không đủ hoặc phơi quá kỹ: Phơi không đủ (chưa nứt chân chim) thì mầm bệnh chưa chết. Phơi quá kỹ (nứt nẻ sâu) làm ao bị rò rỉ và xì phèn nặng khi cấp nước.
Lạm dụng hóa chất: Đặc biệt là Chlorine, nếu dùng liều quá cao hoặc không trung hòa hết trước khi thả giống sẽ gây sốc, làm chết tôm/cá con.
Không kiểm tra pH khi bón vôi: Dẫn đến việc bón vôi không đủ liều (pH vẫn thấp) hoặc quá liều (pH quá cao, gây tốn kém và khó gây màu nước).
Chỉ cải tạo đầu vụ, bỏ qua xử lý định kỳ: Đáy ao sẽ nhanh chóng ô nhiễm trở lại sau 1-2 tháng nuôi nếu không được xử lý định kỳ bằng vi sinh hoặc xi-phông.

Câu Hỏi Thường Gặp (FAQ)

Các câu hỏi thường gặp tập trung vào thời gian phơi ao (5-7 ngày đến khi nứt chân chim), thời điểm bón vôi (sáng sớm/chiều mát), sự cần thiết của xử lý ao bạt (rất cần thiết), và lựa chọn loại vôi (CaO cải tạo, CaCO3 ổn định).

1. Phơi ao bao lâu là đủ?

Thông thường là 5-7 ngày đối với ao đất, cho đến khi bề mặt se lại và xuất hiện các vết nứt chân chim (vết nứt nhỏ, nông).

2. Bón vôi lúc nào là tốt nhất?

Nên bón vôi vào lúc sáng sớm hoặc chiều mát. Tránh bón lúc trưa nắng gắt hoặc lúc có gió to (vôi sẽ bị bay).

3. Ao lót bạt có cần xử lý đáy không?

Chắc chắn có. Ao bạt không phơi ải được như ao đất, nhưng bắt buộc phải chà rửa sạch, diệt khuẩn. Trong suốt quá trình nuôi, việc xi-phông đáy, dùng vi sinh và sử dụng enzyme xử lý nhớt bạt còn quan trọng hơn ao đất.

4. Dùng vôi (CaO) hay vôi nông nghiệp (CaCO3) tốt hơn?

Tùy mục đích. Vôi nung (CaO) có tính diệt khuẩn và nâng pH rất mạnh, dùng khi ao bị phèn nặng hoặc ô nhiễm cao. Vôi nông nghiệp (CaCO3) tác dụng chậm hơn, chủ yếu dùng để ổn định pH trong quá trình nuôi. Khi cải tạo, người ta thường ưu tiên CaO.