ĐỘ KIỀM TRONG AO NUÔI TÔM: MỨC CHUẨN, CÁCH TĂNG & GIẢM HIỆU QUẢ

Độ kiềm đóng vai trò là hệ đệm giữ pH ổn định và cung cấp nguồn Carbonate (CO3^2-) / Bicarbonate (HCO3^–) thiết yếu để tôm làm cứng vỏ sau khi lột xác. Thiếu kiềm, tôm sẽ mềm vỏ, chậm lớn và dễ nhiễm bệnh.

Độ kiềm phản ánh khả năng đệm của nước (giữ pH ổn định) và cung cấp nguồn carbon vô cơ cho tảo phát triển. Quan trọng hơn, độ kiềm cung cấp hệ đệm carbonate (CO3^2-) và bicarbonate (HCO3^–) cần thiết cho quá trình khoáng hóa vỏ tôm.

Hậu quả nghiêm trọng nếu độ kiềm không đạt chuẩn:

• Kiềm thấp (< 80 mg/L): Tôm bị mềm vỏ kéo dài sau khi lột, dễ bị cong thân đục cơ, tỷ lệ sống giảm rõ rệt. Sự biến động môi trường lớn trong điều kiện này khiến tôm bị stress, bỏ ăn và hệ miễn dịch suy yếu, tạo điều kiện cho mầm bệnh tấn công.
• Kiềm quá cao (> 200 mg/L): Tôm gặp khó khăn trong quá trình lột xác (hiện tượng bó vỏ), chậm lớn, vỏ bị sần sùi do quá trình khoáng hóa diễn ra quá mạnh và không cân đối.

2. Nguyên Nhân Gây Biến Động Độ Kiềm

Độ kiềm thường bị sụt giảm do 4 nguyên nhân chính: (1) Ốc/nhuyễn thể 2 mảnh vỏ hấp thụ carbonate, (2) Đất nhiễm phèn rửa trôi khi mưa, (3) Tôm lột xác đồng loạt tiêu thụ khoáng, và (4) Môi trường đáy ao ô nhiễm sinh khí độc.

Trước khi xử lý, bà con cần xác định rõ “thủ phạm” để áp dụng đúng phương pháp, tránh lãng phí chi phí:

• Do ốc, nhuyễn thể 2 mảnh vỏ: Chúng cạnh tranh trực tiếp nguồn dinh dưỡng, ăn tảo và hấp thụ Carbonate canxi để làm vỏ, khiến độ kiềm trong nước sụt giảm nghiêm trọng. Cần tiến hành xử lý đáy ao nuôi kỹ lưỡng trước khi thả giống để loại bỏ triệt để mầm mống này.
• Do phèn: Ao nuôi trên vùng đất nhiễm phèn tiềm tàng, khi mưa xuống sẽ rửa trôi phèn từ bờ xuống ao, làm pH giảm và kéo theo tình trạng “tụt” kiềm nhanh chóng.
• Do tôm lột xác đồng loạt: Vào các ngày rằm hoặc mùng 1, tôm thường lột xác đồng loạt. Lúc này nhu cầu khoáng chất tăng vọt để làm cứng vỏ mới, dẫn đến thiếu hụt cục bộ độ kiềm trong nước.
• Do khí độc: Môi trường đáy ao bẩn, thức ăn thừa tích tụ sinh ra khí độc, làm giảm chất lượng nước và phá vỡ hệ đệm. Lúc này, việc xử lý khí độc ao tôm (NH3, NO2, H2S) là ưu tiên hàng đầu trước khi nâng kiềm.

3. Quy Trình Tăng Độ Kiềm (Xử Lý Kiềm Thấp)

Để tăng kiềm an toàn, hãy sử dụng hỗn hợp Dolomite, Soda lạnh (NaHCO3) và Soda nóng (Na2CO3) theo tỷ lệ thích hợp. Nên đánh vào buổi tối (20h-22h) và không nâng quá 50mg/L trong một lần để tránh sốc tôm.

Đây là tình trạng phổ biến nhất trong nuôi tôm thâm canh. Lưu ý rằng việc tăng kiềm thường đi đôi với việc tăng pH, do đó cần kiểm soát chặt chẽ. Bà con có thể tham khảo thêm 3 cách nâng pH ao nuôi tôm để có sự phối hợp xử lý nhịp nhàng.

Bước 1: Lựa chọn hóa chất phù hợp

Chọn đúng loại khoáng là yếu tố then chốt. Dolomite cung cấp Ca/Mg, CaCO3 ổn định hệ đệm, và NaHCO3 giúp tăng kiềm nhanh.

1. Dolomite (MgCa(CO2)2): Vừa có tác dụng tăng kiềm, vừa cung cấp nguồn Magie và Canxi dồi dào. Xem chi tiết về Dolomite là gì và ứng dụng thực tiễn.
2. Canxi Carbonate (CaCO3): Loại vôi này giúp tăng hệ đệm an toàn và duy trì màu nước. Tìm hiểu kỹ hơn về CaCO3 là gì để sử dụng đúng cách.
3. Sodium Bicarbonate (NaHCO3): Thường gọi là Soda lạnh, chuyên dùng để tăng kiềm nhanh mà ít gây biến động pH quá lớn như các loại vôi nóng.

Bước 2: Bảng công thức xử lý tham khảo (cho 1.000 m³ nước)

Liều lượng chuẩn: Dolomite 15-20kg, Soda lạnh 15-20kg. Lưu ý đánh vào ban đêm để tôm hấp thụ tốt nhất.

4. Quy Trình Giảm Độ Kiềm (Xử Lý Kiềm Cao)

Để giảm kiềm hiệu quả: (1) Thay 20-30% nước mới, (2) Sử dụng EDTA (2-3kg/1000m3) để làm mềm nước, và (3) Tuyệt đối ngưng sử dụng vôi nóng hoặc vôi tôi.

Trường hợp độ kiềm > 200 mg/L thường đi kèm với độ cứng cao và pH cao (nước quá cứng). Bà con cần kết hợp với các biện pháp hạ pH trong ao nuôi tôm để đạt hiệu quả tốt nhất.

Các bước xử lý chi tiết:

1. Thay nước: Đây là biện pháp cơ học nhanh nhất. Thay 20-30% lượng nước trong ao bằng nguồn nước mới có độ kiềm thấp hơn (đã qua ao lắng xử lý).
2. Sử dụng EDTA: Đánh EDTA với liều lượng 2-3 kg/1.000 m³. Chất này giúp khử kim loại nặng và làm mềm nước, giảm độ cứng, từ đó kéo độ kiềm xuống mức an toàn. Xem hướng dẫn chi tiết tại bài viết: EDTA là gì? Hướng dẫn sử dụng trong nuôi tôm.
3. Hạn chế vôi: Ngưng sử dụng vôi nóng (CaO) hoặc vôi tôi (Ca(OH)2) trong giai đoạn này để tránh làm tình trạng trầm trọng hơn.

5. Giải Pháp Duy Trì Ổn Định Lâu Dài

Chìa khóa ổn định kiềm lâu dài là quản lý hệ vi sinh vật đáy ao, bổ sung khoáng trực tiếp vào thức ăn và duy trì tỷ lệ Kiềm/Phèn cân đối thông qua việc kiểm tra nước hàng ngày.

Để không phải “chạy theo” xử lý sự cố, người nuôi cần có chiến lược phòng ngừa chủ động:

• Quản lý vi sinh: Sử dụng chế phẩm sinh học định kỳ giúp cân bằng hệ sinh thái, phân hủy mùn bã hữu cơ, giữ ổn định môi trường. Bà con có thể tìm hiểu vi sinh vật là gì để hiểu rõ cơ chế quan trọng này.
• Bổ sung khoáng ăn: Bên cạnh tạt nước, hãy trộn khoáng vào thức ăn để tôm hấp thụ trực tiếp, giúp tôm cứng vỏ nhanh chóng mà không phụ thuộc hoàn toàn vào môi trường nước.
• Kiểm tra thường xuyên: Sử dụng bộ test kiềm (Sera, JBL) mỗi ngày. Đặc biệt lưu ý tỉ lệ Kiềm/Phèn phải cân đối.

KẾT LUẬN:

Độ kiềm là “xương sống” của môi trường ao nuôi, quyết định trực tiếp đến năng suất vụ nuôi. Việc kiểm soát nó đòi hỏi sự hiểu biết về hóa học nước và kỹ thuật nuôi bài bản.