Gốc Rạ, Gốc Rơm Là Gì? Quy Trình Xử Lý Triệt Để Trong Ao Nuôi Tôm

Gốc rạ và gốc rơm là phần tàn dư thực vật còn sót lại sau vụ lúa. Trong nuôi trồng thủy sản (đặc biệt là mô hình Tôm – Lúa), việc xử lý hai thành phần này là bước quan trọng nhất để ngăn chặn ngộ độc hữu cơ và tạo nguồn thức ăn tự nhiên. Nếu không xử lý đúng kỹ thuật, quá trình phân hủy yếm khí sẽ sinh ra khí độc, làm tôm chết hàng loạt ngay tháng nuôi đầu tiên.

1. Phân biệt Gốc Rạ và Gốc Rơm

“Gốc rơm là phần thân trên xốp, dễ phân hủy và thường nổi trên mặt nước. Gốc rạ là phần gốc cứng kèm bộ rễ bám sâu 10-15cm trong đất, chứa nhiều Lignin khó phân hủy và là nguồn tích tụ khí độc chính dưới đáy ao.”

Mặc dù thường được gọi chung, nhưng tính chất vật lý của chúng khác nhau, dẫn đến tốc độ phân hủy và cách xử lý khác nhau:

• Gốc Rơm (Straw): Là phần thân trên của cây lúa. Cấu trúc xốp, chứa nhiều Cellulose, dễ phân hủy hơn. Thường được thu gom để làm nấm, thức ăn gia súc hoặc phủ đất. Trong ao tôm, rơm rạ trôi nổi quá nhiều sẽ gây cản trở khuếch tán oxy và làm nước bị nhớt.
• Gốc Rạ (Stubble): Là phần gốc và bộ rễ bám chặt vào đất. Chứa hàm lượng Lignin cao, rất khó phân hủy tự nhiên. Đây là “ổ chứa” khí độc tiềm ẩn nếu không được xử lý trước khi cấp nước nuôi tôm.

2. Tại sao BẮT BUỘC phải xử lý gốc rạ trước khi thả tôm?

“Phải xử lý gốc rạ để ngăn chặn quá trình phân hủy yếm khí sinh ra khí độc H2S và NH3 giết chết tôm, đồng thời tránh hiện tượng tụt pH và mất oxy hòa tan (DO) trong giai đoạn đầu vụ nuôi.”

Việc cấp nước ngay vào ruộng sau khi gặt (khi rạ chưa hoai mục) là sai lầm chết người. Dưới đây là các hệ lụy kỹ thuật chi tiết:

2.1. Phát sinh khí độc bùng phát

Gốc rạ ngâm nước tạo ra môi trường khử, giải phóng Hydro Sulfua (H2S) và Metan (CH4), độc gấp 100 lần so với điều kiện bình thường.

Khi ngâm nước, rơm rạ phân hủy trong điều kiện thiếu oxy (yếm khí), sinh ra các loại khí cực độc:

• Khí độc H2S (Hydro Sulfua): Được mệnh danh là “sát thủ thầm lặng”. Chỉ cần nồng độ 0.01 ppm đã có thể làm tôm đen mang, rớt đáy mà không rõ nguyên nhân. Khí này sinh ra từ sự phân hủy protein có chứa lưu huỳnh trong rễ lúa.
• Khí độc NH3 (Amoniac) và NO2 (Nitrit): Gây ngạt, làm tôm giảm ăn, chậm lớn và dễ nhiễm bệnh do sức đề kháng suy giảm.

2.2. Biến động môi trường nước

Axit hữu cơ từ rạ làm pH giảm mạnh xuống dưới 7.0 và tiêu hao lượng lớn oxy hòa tan, khiến tôm nuôi không thể hô hấp.

• Tụt pH và Kiềm: Quá trình phân hủy sinh ra axit hữu cơ, làm pH giảm sâu. Bà con cần hiểu rõ pH là gì để kiểm soát, tránh làm tôm bị sốc lột xác không hoàn toàn.
• Tiêu hao Oxy: Vi khuẩn phân hủy xác thực vật lấy đi lượng lớn Oxy hòa tan, cạnh tranh trực tiếp sự sống với tôm.
• Ô nhiễm đáy: Lớp bùn đen dày lên nhanh chóng, tạo lớp màng nhầy cản trở sự trao đổi chất của đất, cần phải có biện pháp xử lý đáy ao nuôi triệt để ngay từ đầu.

3. Quy trình xử lý Gốc Rạ chuẩn kỹ thuật (3 Bước)

“Quy trình chuẩn gồm 3 bước: (1) Cày xới & Phơi đất để diệt khuẩn, (2) Dùng men vi sinh & Enzyme (Trichoderma/Bacillus) ngâm 7-10 ngày để phân hủy rạ thành thức ăn, (3) Kiểm tra màu nước trước khi thả giống.”

Để biến gốc rạ từ “rác thải” thành “nguồn dinh dưỡng” (tạo trùn chỉ và thức ăn tự nhiên), bà con cần tuân thủ nghiêm ngặt quy trình sau:

Bước 1: Cày xới và Bón vôi (Xử lý cơ học & Hóa học)

• Cày trục: Cày lật đất để cắt đứt gốc rạ khỏi bộ rễ, làm đứt mạch mao dẫn phèn, giúp đất tơi xốp.
• Phơi ải: Phơi đất 3-5 ngày (đến khi nứt chân chim) để tia UV mặt trời diệt khuẩn và giúp quá trình oxy hóa giải phóng bớt khí độc trong đất.
• Bón vôi:
  • Dùng Vôi sống (CaO) nếu pH đất quá thấp (< 5.0) để nâng pH nhanh.
  • Dùng Vôi nông nghiệp (CaCO3) hoặc Dolomite (20-30kg/1000m2) để ổn định hệ đệm và cung cấp khoáng Magie, Canxi.

Bước 2: Ứng dụng Công nghệ Vi sinh (Xử lý sinh học)

Đây là bước quan trọng nhất quyết định thành bại. Sử dụng các chế phẩm chứa Enzyme và Vi sinh vật mật độ cao để đẩy nhanh tốc độ hoai mục mà không gây ô nhiễm.

• Cơ chế khoa học: Các chủng khuẩn lợi như Bacillus subtilis sẽ tiết ra hệ enzyme ngoại bào (gồm Amylase, Protease và Cellulase) để cắt nhỏ cấu trúc xơ cứng (Cellulose) của rạ thành đường đơn và chất hữu cơ dễ hấp thu.
• Hướng dẫn thực hiện:

1. 1. Cấp nước vào ruộng ngập gò khoảng 10cm.
   2. Sử dụng men vi sinh chuyên dụng ủ rạ (như dòng Astro Bio – Vi sinh xử lý đáy & khí độc hoặc Micro R) hòa tan và tạt đều.
   3. Ngâm giữ nước trong 7-10 ngày để quá trình xử lý ô nhiễm môi trường bằng vi sinh vật diễn ra hoàn toàn.

Bước 3: Kiểm tra và Gây màu nước

• Kiểm tra xác rạ: Dùng tay kiểm tra, nếu gốc rạ mềm nhũn, nát vụn khi bóp nhẹ, nước không có mùi hôi thối, xuất hiện nhiều trùn chỉ là đạt yêu cầu.
• Xử lý nước: Nếu nước bị nhớt hoặc quá nhiều bọt do rạ phân hủy, sử dụng sản phẩm cắt nhớt chuyên dụng chứa Enzyme như Neozyme.
• Gây màu: Tiến hành gây màu nước (màu trà hoặc tảo khuê) và đo đạc lại chỉ số môi trường đảm bảo an toàn trước khi thả giống.

4. Giải pháp cấp cứu khi ao bị ngộ độc rạ

“Khi tôm nổi đầu do ngộ độc rạ: (1) Ngưng cho ăn, (2) Đánh Yucca để hấp thu khí độc tức thì, (3) Chạy quạt tối đa và đánh lại vi sinh liều cao.”

Nếu lỡ thả tôm khi rạ chưa phân hủy hết, tôm có dấu hiệu nổi đầu, tấp mé vào buổi sáng sớm, bà con cần hành động ngay:

1. Cắt giảm thức ăn: Ngưng cho ăn 100% ngay lập tức để giảm tải lượng hữu cơ và NH3 vào nước.
2. Hấp thu khí độc cấp tốc: Sử dụng Yucca (dạng nước) để cấp cứu tức thời. Yucca trong nuôi trồng thủy sản có khả năng chứa saponin giúp liên kết và giảm độc tính NH3 cực nhanh trong vòng 30 phút.
3. Tăng cường Oxy: Chạy quạt nước hoặc sục khí hết công suất để đẩy khí độc bay hơi và cung cấp oxy cho tôm.
4. Bổ sung vi sinh liều cao: Đánh lại vi sinh xử lý đáy và nước theo hướng dẫn cách xử lý khí độc ao tôm nhanh để phân hủy triệt để lượng chất độc còn lại.
5. Hỗ trợ sức khỏe tôm: Trộn Poli Bio (Men tiêu hóa) vào thức ăn khi tôm bắt đầu ăn lại để phục hồi niêm mạc đường ruột bị tổn thương.