XỬ LÝ ĐẤT NHIỄM PHÈN AO NUÔI: QUY TRÌNH 4 BƯỚC VÀ LIỀU LƯỢNG CHUẨN

1. Dấu Hiệu Nhận Biết Đất Nhiễm Phèn Nhanh Chóng

Không cần chờ đến khi tôm cá chết, bà con có thể nhận diện sớm tình trạng đất nhiễm phèn qua các quan sát thực tế chi tiết sau:

• Màu nước: Nước ao trong vắt một cách bất thường (do phèn làm kết tủa chất hữu cơ lơ lửng), rất khó để gây màu tảo khuê hoặc tảo lục. Mặt nước thường xuất hiện các lớp váng mỏng màu vàng nhạt hoặc đỏ gạch.
• Đất đáy ao: Khi rút nước phơi ao, đất nứt nẻ có màu xám đen đặc trưng, xuất hiện các đốm muối trắng (muối phèn) hoặc các vệt màu đỏ gạch/vàng rỉ sắt (do Oxit sắt).
• Chỉ số môi trường: pH biến động ít giữa sáng và chiều nhưng luôn nằm ở mức thấp (< 6.5). Hệ đệm trong ao rất yếu, độ kiềm khó tăng dù đã bón vôi.
• Biểu hiện vật nuôi: Tôm bị stress, vỏ mềm kéo dài (do phèn hấp thụ hết khoáng đa lượng trong nước), mang tôm chuyển sang màu vàng hoặc đen, tôm chậm lớn và giảm ăn.

2. Tác Hại Nghiêm Trọng Của Phèn (Tại Sao Phải Xử Lý Ngay?)

Phèn không chỉ đơn thuần làm giảm pH mà cơ chế gây hại thực sự nằm ở các phản ứng hóa học phức tạp dưới đáy ao:

1. Gây độc trực tiếp: Quá trình phèn hóa giải phóng ion Nhôm (Al³⁺) và Sắt (Fe²⁺). Các ion này bám vào mang tôm, tạo lớp màng ngăn cản quá trình hô hấp, làm tôm ngạt thở và chết rải rác dù hàm lượng oxy hòa tan trong nước vẫn đủ. Ngoài ra, chúng còn làm tổn thương phụ bộ của tôm.
2. Khóa chặt dinh dưỡng: Phèn liên kết rất chặt với Phosphate (P), làm mất tác dụng của phân bón. Điều này khiến tảo có lợi không thể phát triển, nước ao bị trong, tạo điều kiện cho tảo lam hoặc rong đáy độc hại chiếm ưu thế.
3. Ức chế vi sinh vật: Vi sinh vật có lợi (đặc biệt là nhóm Bacillus, Nitrosomonas) hoạt động rất kém hoặc chết trong môi trường pH thấp. Hậu quả là đáy ao nhanh chóng bị ô nhiễm, tích tụ mùn bã hữu cơ và khí độc.

3. Quy Trình Xử Lý Đất Phèn Chuẩn (Giai Đoạn Cải Tạo Ao)

Đây là giai đoạn “vàng” nằm trong quy trình xử lý đáy ao nuôi để loại bỏ hoàn toàn “phèn tiềm tàng” trước khi thả giống.

Bước 1: Cày Xới và Rửa Phèn (Quan trọng nhất)

Nhiều bà con mắc sai lầm là phơi đất quá khô (nứt chân chim to). Điều này vô tình đưa oxy xuống tầng sâu, làm tầng Pyrite bên dưới bị oxy hóa mạnh hơn. Cách làm đúng là:

• Thao tác: Cày xới lớp đất mặt độ sâu khoảng 10-15cm.
• Ngâm nước: Bơm nước vào ngập đáy 10-20cm, ngâm trong 2-3 ngày để phèn tan ra nước.
• Xả bỏ: Xả sạch toàn bộ nước ngâm. Lặp lại quy trình Ngâm – Xả này từ 2-3 lần. Dừng lại khi kiểm tra thấy pH đất đã đạt > 5.

Bước 2: Bón Vôi Khử Phèn (Đúng Loại – Đúng Liều)

Việc lựa chọn loại vôi cực kỳ quan trọng. Bà con nên sử dụng Vôi sống (Calcium Oxide – CaO) cho đất chua nặng và đá vôi (CaCO3) cho bước ổn định. Hãy rải đều khắp đáy ao và đặc biệt là vách bờ ao.

* Lưu ý: Sau khi rải vôi, nên bừa trục kỹ để vôi được trộn đều vào lớp đất mặt.

Bước 3: Bón Phân Lân (Phosphate) Khử Sắt/Nhôm

Nhiều bà con thường bỏ qua bước này, nhưng đây là chìa khóa để xử lý triệt để độc tính kim loại. Phân lân cung cấp gốc Phosphate (PO4^3-) để kết tủa Nhôm và Sắt xuống đáy, giảm độc tính cho đất. Ngoài ra, Lân còn là nguồn dinh dưỡng giúp gây màu nước nhanh chóng.

Bước 4: Bổ Sung Vi Sinh Xử Lý Đáy

Sau khi dùng vôi và hóa chất, hệ vi sinh tự nhiên trong ao đã bị ảnh hưởng. Cần cấy lại hệ vi sinh mới mạnh mẽ hơn. Sử dụng các dòng men vi sinh cho tôm chứa chủng Thiobacillus hoặc Bacillus để phân hủy mùn bã hữu cơ.

Sản phẩm chuyên dụng khuyên dùng:

• Astro Bio – Vi sinh viên xử lý làm sạch đáy ao
• Micro-R: Giúp tạo hệ vi sinh đối kháng mạnh mẽ, ngăn chặn sự phát triển của vi khuẩn có hại.

4. Kiểm Soát Phèn Trong Quá Trình Nuôi (“Phèn Nóng”)

Khi ao đã có tôm cá mà pH tụt do trời mưa lớn hoặc xì phèn đáy, cần xử lý thật cẩn thận để tránh gây sốc cho vật nuôi:

• Giảm phèn sau mưa: Nước mưa thường rửa trôi axit phèn từ bờ ao xuống. Giải pháp tối ưu là rải vôi nông nghiệp (CaCO3) dọc bờ ao trước khi trời mưa để trung hòa axit ngay tại nguồn.
• Khử kim loại nặng: Sử dụng EDTA với liều lượng 2-3 kg/1.000 m³ nước. EDTA sẽ chelate hóa (khóa) các kim loại nặng (Fe, Al), làm nước mềm hơn và giảm độc tính tức thì.
• Nâng kiềm và pH an toàn: Sử dụng Dolomite đánh vào ban đêm để ổn định hệ đệm. Nếu pH quá thấp, hãy áp dụng các cách nâng pH ao nuôi một cách từ từ, tránh tăng quá nhanh gây sốc.
• Hấp thu khí độc: Đất phèn thường đi kèm với sự bùng phát khí độc H2S. Sử dụng chế phẩm Yucca (ví dụ như sản phẩm Yucca Best Liquid) để cấp cứu ngay nếu thấy tôm có dấu hiệu nổi đầu, giảm ăn.

5. Ba Sai Lầm “Chết Người” Khi Xử Lý Đất Phèn

1. Phơi đáy ao quá khô: Đây là sai lầm phổ biến nhất. Phơi khô nứt nẻ sẽ đưa oxy xuống tầng đất sâu, oxy hóa Pyrite tạo ra một lượng axit khổng lồ khi cấp nước trở lại (hiện tượng xì phèn). Tốt nhất chỉ nên phơi nứt chân chim nhỏ hoặc giữ ẩm đáy ao.
2. Dùng sai loại vôi: Dùng Vôi nung (CaO) số lượng lớn khi tôm đang trong ao sẽ làm pH tăng sốc đột ngột và nhiệt độ nước tăng cao, có thể gây chết tôm hàng loạt. Trong quá trình nuôi, ưu tiên dùng Dolomite hoặc CaCO3.
3. Không xử lý bờ ao: Bà con thường xử lý đáy rất kỹ nhưng lại bỏ qua bờ ao. Đây là nguyên nhân chính khiến pH tụt không phanh sau mỗi trận mưa, do axit phèn từ trên bờ chảy xuống ao.